ترول بازرسی

در حالی که هنوز یک هفته از جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه موسوم به 1+5 در شهر وین اتریش نگذشته، جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید گفت:

"نکته کلیدی این است که (پس از توافق) #گزینه_نظامی #تقویت هم می‌شود، چراکه طی این سال‌ها ما #جزئیات بیشتری از برنامه #هسته‌ای ایران جمع‌آوری خواهیم کرد. بنابراین، زمانی که وقت تصمیم‌گیری فرماندهان #نظامی #آمریکا و #اسرائیل در مورد #هدف‌گیری می‌رسد، به دلیل اطلاعاتی که طی این سال‌ها به لطف رژیم #بازرسی ها جمع‌آوری کرده‌ایم، آن تصمیمات به طرز چشم‌گیری مبتنی بر #اطلاعات بوده و توانمندی‌های ما ارتقا یافته‌اند."

اگرچه بحث به کارگیری گزینه نظامی توسط آمریکا و اسرائیل مصداق #لاف_در_غریبی است که مسبوق به سابقه هم می باشد، اما بحث جمع آوری اطلاعات مبتنی بر #رژیم_بازرسی موضوعی است نگران کننده که سبب می شود تا متن بر جام را از این زاویه بیشتر مورد بررسی و کنکاش قرار دهیم!

نگاهی به متن برجام نشان می دهد که رژیم بازرسی ها در دو لایهٔ #معلوم و #مجهول اعمال خواهد شد. در لایهٔ معلوم به صورت آشکار و صریح به کلمه #دسترسی (access) اشاره شده و تکالیف ایران را تعیین کرده است. به طور نمونه در صفحه 10 متن برجام آمده است که ایران به آژانس اجازه خواهد داد تا بر اجرای برخی اقدامات و نیز اجرای تدابیر شفافیت ساز #نظارت نماید. این اقدامات عبارتند از:

"حضور بلندمدت آژانس در ایران؛ نظارت آژانس بر کنسانتره سنگ معدن اورانیوم تولیدی توسط ایران در همه کارخانه های تغلیظ سنگ معدن اورانیوم به مدت "25 سال"؛ نظارت و مراقبت در مورد روتورزها و بیلوزهای سانتریفیوژ به مدت "20 سال"؛ استفاده از فنآوری های مدرن تائید شده و گواهی شده توسط آژانس از جمله دستگاه سنجش میزان غنی‏ سازی به صورت مستقیم، و مهر و موم های الکترونیک؛ و یک سازوکار قابل اتکا برای اطمینان از رفع سریع نگرانی های آژانس در زمینه #دسترسی ، به مدت 15 سال، به شرح مندرج در پیوست 1."

بر این اساس تنها یکی از دسترسی های مدنظر آژانس در سایت فردو که در پیوست 1 (صفحه 33) مطالبه شده، از این قرار است:

- آژانس مقدار مواد باقی مانده از فعالیتهای قبلی غنی سازی را به عنوان کف موجودی اورانیوم غیر قابل حذف، در فردو مشخص می کند. به منظور نظارت بر تولید ایزوتوپ های پایدار و عدم وجود مواد و یا فعالیت¬های هسته ای اظهار نشده در فردو، ایران به "مدت 15 سال" به آژانس امکان "بازرسی های معمول" و در صورت تقاضای آژانس، "بازرسی روزانه" از تاسیسات فردو را فراهم خواهد کرد.


مجید تخت روانچی دلیل "دسترسی های روزانه" را اینطور بیان می کند:

"ما تلاش کردیم با دادن #دسترسی_های_روزانه ، کار آژانس را ساده تر کنیم! " (مصاحبه با بولتن دانشمندان هسته‌ای آمریکا، 06/30/2015)

البته این موضوع ریشه در توافق ژنو دارد جایی که باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، در جریان نطق سالانه خود در روز 28 ژانویه 2013، مدعی شد:

"براساس توافقنامه ژنو، اکنون بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی دسترسی های «بی سابقه»ای به تأسیسات هسته ای ایران پیدا کرده اند که بر اساس آن، می توانند "همه روزه" از عدم حرکت ایران به سوی بمب هسته ای اطمینان یابند."

لازم به ذکر است که موضوع دسترسی ها تنها به سایت فردو محدود نمی شود. از اینرو، در صفحه 41 در مورد سایت نطنز هم آمده است:

"برای 15 سال ایران به آژانس اجازه دسترسی منظم، شامل دسترسی روزانه هنگامی که توسط آژانس درخواست شد، به ساختمان های مرتبط در نطنز شامل همه بخش های موسسه ¬های FEP و PFEPرا خواهد داد."

و اما #عمق_فاجعه را می توان در صفحات 42 و 43 یافت. بر اساس بندهایی که در این صفحات آمده، یک "مکانیزم کاملاً یک طرفه" که حتی پیش از اجرای توافق، خروجی آن به سود طرف غربی است، بر علیه ایران طراحی شده است. در گام اول این مکانیزم، براساس بند 75 داریم:

- در پیشبرد اجرای برجام، اگر آژانس #نگرانی هایی در رابطه با مواد یا فعالیت های اعلام نشده یا فعالیت های مغایر با برجام در "محل هایی که تحت موافقت نامه جامع پادمان یا پروتکل الحاقی اعلام نشده اند" ، داشت آژانس به ایران اساس چنین نگرانی هایی را ارائه نموده و درخواست #شفاف_سازی می نماید.

با توجه به پاراگراف فوق این سوال به ذهن متبادر می شود که، به غیر از سایتهای فردو و نطنز که محکوم به بازرسی های روزانه هم هستند، قرار است کدام محل ها موجب نگرانی آژانس بشوند؟ رئاکتور اراک که به فنا خواهد رفت، معادن اورانیوم که 25 سال تحت نظارت خواهند بود و... . آیا قرار است باز هم نگرانی های خیالی و ادعاهای بی پایه آژانس در مورد پارچین ها و مریوان ها تکرار شود؟

و اما در گام دوم، بند 76 حکم می کند که :

- اگر توضیحات ایران #نگرانی های آژانس را حل و فصل نکند، آژانس ممکن است #دسترسی به چنین محل های ایجاد کننده نگرانی را منحصراً به دلیل #راستی_آزمایی تضمین عدم وجود مواد و فعالیت های اعلام نشده یا فعالیت های مغایر با برجام در چنین محل هایی را درخواست نماید. آژانس بصورت #مکتوب دلایل خود برای #دسترسی و #اطلاعات مرتبط را در اختیار ایران می گذارد.

تجربه 10 -12 ساله همکاری ایران با آژانس نشان می دهد که نگرانی های آژانس تمامی ندارد. این در حالی است که رهبر معظم انقلاب دربارهٔ راستی آزمایی آژانس فرموده اند:

" می‌گویند «آژانس باید #اطمینان پیدا کند» این چه حرف #نامعقولی است؟ چگونه اطمینان پیدا کند مگر اینکه وجب به وجب این سرزمین را #بازرسی کند." (دیدار مسئولان نظام ۱۳۹۴/۰۴/۰۲)

در گام سوم، بند 77 بیان می کند:

- ایران می تواند #راه_های_جایگزین برای حل نگرانی های آژانس پیشنهاد نماید که آژانس را #قادر سازد تا عدم وجود مواد و فعالیتهای هسته ای و یا فعالیت های مغایر با برجام در مکان مورد سوال، که بایستی به سرعت و دقت مورد توجه قرار گیرد، راستی آزمایی کند.

اولین نکته در این بند این است که تا زمانی که ایران راه حلی جهت رفع نگرانی سیری ناپذیر آژانس ارائه نکند و آن راه حل هم آژانس را #قانع ننماید، توپ در زمینش باقی خواهد ماند! و نکته دوم این که مگر به غیر از گزینهٔ #دسترسی_مدیریت_شده ، راه دیگری هم پیشروی ایران قرار دارد؟! و این همان راهی است که توسط جناب آقای عراقچی اینگونه توصیف شده است :

"دسترسی به مراکز غیرهسته‌ای که شامل مراکز #نظامی هم می‌تواند باشد، طبق پروتکل الحاقی شرایط خاص خود را دارد. برای نمونه برداری‌های محیطی در یک "دسترسی مدیریت" شده است و این با آنچه در یک بازرسی یا بازدید از مراکز نظامی یا بازدید از یک مرکزی در #ذهنمان هست که بیشتر یک مشاهده میدانی است، کاملا تفاوت دارد. بنابراین در چارچوب پروتکل الحاقی، موضوع #دسترسی‌ها مطرح است و نه بیشتر از آن." (۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۴)

صرفنظر از این که در #ذهن ما یا مسئولان آژانس چه تصوری از دسترسی مدیریت شده وجود دارد، دکتر عراقچی موضوع دسترسی به مراکز نظامی را قبل از توافق وین پذیرفته شده می داند.
و اما بعد از توافق! ... بعد از توافق جان کری وزیر امور خارجه آمریکا می گوید:

"ما مکانیزمی را فراهم کرده‌ایم که بر اساس آن می‌توانیم به سازمان ملل برویم، یک کشور می‌تواند به #شورای_امنیت برود. ما این توانایی را داریم که تحریم‌ها را به سرعت بازگردانیم و یا هر تحریمی را که می‌خواهیم اعمال کنیم و در صورتی که به ما #دسترسی ندهند آنها را به دلیل نقض توافق پاسخگو گردانیم. ما هیچگاه درباره #بازرسی‌های هر زمان-هر مکان سخنی نگفته‌ایم. اسم آن #دسترسی_مدیریت شده تحت #نظارت آژانس است." (۱۳۹۴/۴/۲۸)

صرفنظر از این که دسترسی مدیریت شده باشد یا نه، ایشان ادعا دارند که در صورت عدم اجازه دسترسی، پای شورای امنیت به میان خواهد آمد! و به همین دلیل بود که رهبر معظم انقلاب قویا اصرار کرده بودند که،

" بازرسی [توضیح : بدون ذکر هر گونه قید اضافه از جمله مدیریت شده یا ...] از مراکز #نظامی را هم #نمی‌پذیریم همچنان که قبلاً هم گفتیم." ( دیدار مسئولان نظام ۱۳۹۴/۰۴/۰۲)

و اما ادعای جان کری چگونه تحقق خواهد یافت؟ جواب روشن است! گام آخر و بند 78:

- اگر عدم وجود مواد و فعالیت های اعلام نشده و یا فعالیت های مغایر با برجام بعد از اجرای #ترتیبات_جایگزین موافقت شده توسط ایران و آژانس #نتواند #راستی_آزمایی شود، یا دو طرف #قادر #نباشند به طریق #رضایت_بخش برای #راستی_آزمایی عدم وجود مواد یا فعالیت های هسته ای اعلام نشده یا فعالیتهای مغایر با برجام در مکانهای مشخص شده، در مدت 14 روز از ارایه درخواست اولیه آژانس برای #دسترسی [توضیح: بدون ذکر هر گونه قید اضافه از جمله مدیریت شده یا ...] به توافق برسند، ایران با مشورت با اعضا کمیسیون مشترک، #نگرانی های آژانس را از طریق #ابزار_ضروری #موافقت شده بین ایران و آژانس حل می نماید. در صورت وجود یک توافق، اعضا کمیسیون مشترک با #اجماع و یا با رای #5 عضو از #8 عضو، بر روی #روش_ضروری برای حل نگرانی آژانس #مشورت خواهند داد. #فرآیند_مشورت و یا #هر عمل_دیگری به همراه آن، توسط اعضا کمیسیون مشترک #نبایستی بیشتر از #7 روز به طول بیانجامد و ایران #اقدامات_ضروری را در طی 3 روز #اجرا خواهد کرد.

در نگاه اول آنچه در این پاراگراف به چشم می آید، وجود برخی الفاظ و عبارات #کیفی است که به قول جناب عراقچی #ذهنی می باشند! این که آقایان ذیربط از جمله نماینده های حاضر در #کمیسیون_مشترک با چه مکانیزمی قرار است این عبارات را #تفسیر کنند، مساله ای است که به آن نمی پردازیم! همچنین، در مورد این که از بین 8 عضو کمیسیون مشترک، 5 عضو نماینده کشورهای غربی هستند و از پیش می توان حدس زد که کفهٔ ترازو به کدام سمت متمایل خواهد شد، هم قضاوت نمی کنیم! اما پر واضح است که بعد از عبور از پیچ و خم این گام، ایران نهایتا باید آنچه کمیسیون مشترک تصمیم می گیرد را ظرف 3 روز اجرا کند! و الا بر اساس بند زیر که در صفحه 4 متن برجام ذکر شده، آژانس موضوع را به شورای امنیت گزارش خواهد کرد:

- از آژانس بین‏ المللی انرژی اتمی خواسته خواهد شد تا نسبت به اقدامات داوطلبانه مرتبط با هسته ای به نحو مورد توافق در این برجام، نظارت و راستی آزمایی نماید. از آژانس درخواست خواهد شد که به طور منظم به شورای حکام، و آنگونه که در این برجام مقرر شده است به شورای امنیت اطلاع رسانی نماید."

و بدین ترتیب هم ادعای جان کری تحقق یافته و هم مکانیزم کاملا یک طرفهٔ تشریح شده، به خروجی از پیش تعیین شده اش منجر خواهد شد.

البته موضوع دسترسی ها به این جا ختم نمی شود بلکه به حوزهٔ #تولید و #تحقیق_و_توسعه هم ورود پیدا می کند! به طوری که در صفحه 44 بند 81 اشاره شده:

- برای 10 سال، فعالیت های "تولید یا تحقیق و توسعه" جداسازی ایزوتوپی اورانیوم ایران #منحصرا بر مبنای تکنولوژی سانتریفیوژ گازی خواهد بود. ایران برای آژانس اجازه #دسترسی جهت #راستی_آزمایی انطباق فعالیت های تحقیق و توسعه و یا تولید جداسازی ایزوتوپی اورانیوم با این ضمیمه [به متن برجام رجوع شود] را خواهد داد.

به هر حال لایهٔ معلوم رژیم بازرسی ها اگرچه مکانیزم نسبتاً مشخصی دارد اما فرجام ناخوشی را نوید می دهد. این بخش از بحث را با بازخوانی جمله ای از دکتر عراقچی به پایان می رسانیم:

"مذاکره کنندگان تنها در چارچوب اصول و #خط_قرمز های ترسیم شده توسط رهبر معظم انقلاب حرکت می‌کنند". (خبرگزاری تسنیم، ۰۳/خرداد/۱۳۹۴)


أَوَلاَ یَعْلَمُونَ أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَمَا یُعْلِنُونَ (آیا نمی دانند که هر چه را که #پنهان می دارند و هر چه را که #آشکار می سازند ، خدا می داند؟ ، سوره البقرة - آیه 77)